Rzeczna

Wieś Rzeczna położona jest na zachód od Pasłęka, około 1 km od trasy E-7 Gdańsk - Warszawa. Miejscowość leży na obszarze historycznej krainy Pogórza (niem. Oberland) w gęstej sieci osadniczej, której początki sięgają schyłkowego okresu neolitu. Dawne nazwy miejscowości to: Weeskenhof, Wiesken Hoff, a także Kalsk. Pierwsze wzmianki dotyczące osady Weeskenhof pochodzą z przed połowy XV wieku. W 1578 roku odnotowano folwark Wiesken Hoff stanowił użytek zamku pasłęckiego. Do 1600 roku dobra te z 14 łanów zwiększyły obszar do 34,5. Dawna, niemiecka nazwa miejscowości pochodzi od przepływającej tędy rzeki Wąskiej i istniejącego wówczas dworu, folwarku ( z niem. "hof"). Majątek ten leżący na obszarze powiatu prusko-holądzkiego (pasłęckiego) był domeną królewską, którą dzierżawiono zasłużonym osobistościom, na korzystniejszych niż zwykle warunkach.

Po wojnie francusko-pruskiej w 1871 roku Rzeczna stała się wyłącznie własnością Skarbu Państwa i nie była już poddawana dzierżawie, jak wcześniej. Od tego czasu administratorami majątku byli urzędnicy państwowi. W 1909 roku dzierżawcą stało się Ministerstwo Wojny prowadząc tu stadninę koni remontowych dla wojska.

Około 5 km od Rzecznej leży jezioro Drużno oraz rezerwat ornitologiczny liczący ponad 200 gatunków ptactwa wodnego. Niedaleko stąd przepływa Kanał Elbląski, który jest najdłuższym kanałowym szlakiem wodnym w Polsce. Autorem projektu był niemiecki inżynier Jakub Jerzy Steenke (1801-1884). W 1978 roku kanał ten został uznany jako zabytek techniki ze względu na urządzenia hydrotechniczne, które funkcjonują od 1860 roku i umożliwiają transport statku lądem, na specjalnym wagonie - platformie do poszczególnych odcinków Kanału, położonych wyżej lub niżej. Różnica poziomu Kanału na długości 100 km zmienia się o ponad 100 metrów, które statki pokonują na wspomnianych pięciu platformach niwelujących różnicę poziomów. Jest to jedyny tego typu kanał w Europie i stanowi on ewenement w skali światowej. Kanał Elbląski łączy swymi odnogami jeziora: Szeląg Wielki, Drwęckie oraz Jeziorak z jeziorem Drużyno, rzeką Elbląg i Zalewem Wiślanym. To atrakcyjny szlak kajakowy oraz miejsce ciekawych imprez sezonowych.

Historia stadniny półkrwi i pełnej krwi angielskiej

Państwowa stadnina Koni Rzeczna powstała w 1947 roku, ale tradycje hodowli koni na terenie dzisiejszego obiektu są znacznie dłuższe. Zabudowania folwarczne dzisiejszej stadniny pochodzą z lat 90-tych XIX wieku i powstały prawdopodobnie w miejscu XVIII-wiecznych drewnianych budynków inwentarskich i gospodarczych. Nowe, murowane obiekty wzniesiono z zamiarem odchowywania i przygotowywania koni dla wojska. Oprócz Rzecznej w okolicy Pasłęka istniała jeszcze stadnina w Sokółce, były to tzw. Staatliches-Remontenamt Weeskenhof u. Vorwerk Sangershausen - czyli stadniny zaopatrujące armię w konie, tzw. remontowe. W tym celu skupywano młodziutkie, półroczne ogierki, które odchowywano, zajeżdżano w wieku 3 lat i zaopatrywano w nie armię. Pojedyncze konie szlachetne pochodzenia trakeńskiego utrzymywano także w majątkach szlacheckich m.in. w Gisielu, Zatykach koło Zalewa oraz w gospodarstwach takich jak na przykład Karla Christopha Grunwalda w Rychlikach.

W 1909 roku dzierżawcą rzeczniańskiej stadniny było Ministerstwo Wojny a jej zarządcą radca królewski Friedrich Krippendorf. Obszar dóbr wynosił wówczas 773 ha. Wiadomo też, że w majątku było 475 koni. W 1920 roku w Rzecznej liczącej 1500 ha zatrudnionych było 300 osób a w sezonie sianokosów i żniw o 80 więcej. W 1932 roku administratorem nadal państwowej stadniny był radca Kurt Bauzus. Koni było wtedy 84. W 1936 roku dyrektorem był major Valdemar von Rochow, wybitny znawca hodowli koni. W okresie międzywojennym stadnina zaopatrywała głównie 18 pułk kawalerii. Wojsko dokonywało zakupu koni w miesiącach maju i czerwcu a przeglądy odbywały się w formie jarmarku na dziedzińcu zamkowym w Pasłęku.

Po II wojnie światowej majątek w Rzecznej został przejęty przez Zarząd Państwowych Nieruchomości Ziemskich. W 1946 roku obiekt ten wynalazł ówczesny inspektor hodowli koni Okręgowego Zarządu Stadnin Państwowych Adam Sosnowski. W kwietniu tego samego roku Decyzją Komisji Ministerstwa Rolnictwa gospodarstwo Rzeczna wraz z folwarkami Łączka i Mleczków zostało wytypowane pod kątem hodowli koni i przekazane ówczesnym Państwowym Zakładom Chowu Koni. W 1948 roku do utworzonej stadniny dołączono gospodarstwo Całun Nowy z folwarkiem Karolinek a następnie Lisów. Później w skład przedsiębiorstwa weszły gospodarstwa Pólko i Sakówko i należały do niego w latach 1952-1957. Zostały one jednak przekazane do PGR ze względu na małą przydatność dla celów hodowlanych.

Twórcą, organizatorem i pierwszym dyrektorem stadniny był Benedykt Żółtowski. Po przygotowaniu obiektów i niezbędnego sprzętu dla potrzeb stadniny jesienią 1948 roku w Rzecznej pojawiły się pierwsze konie. Były to gudbrandsdale (döle) importowane z Norwegii i Szwecji. Przejściowo umieszczono również kilkanaście klaczy pełnej krwi hodowli prywatnej, które zostały wykupione przez państwo. Właściwego ustalenia kierunku działalności dokonano na przełomie 1948-1949 roku. Za zadanie podstawowe uznano hodowlę konia mazurskiego wywodzącego się od koni wschodniopruskich. Począwszy od końca 1948 roku zaczęto kupować klacze od prywatnych właścicieli oraz z majątków państwowych.

Informacje o klaczach z palonymi piętnami ras wschodniopruskiej i gdańskiej gromadzili przeważnie masztalerze ze Stad Ogierów w Kwidzynie i Starogardzie Gdańskim rozmieszczeni w czasie sezonu na punktach kopulacyjnych.

Na początku 1949 roku stadnina liczyła 20 klaczy wschodniopruskich, a w połowie roku przybyło jeszcze 50 klaczy zakupionych na terenie województw gdańskiego, bydgoskiego i poznańskiego. Z końcem roku dodatkowo stadnina otrzymała 5 klaczy rewindykowanych z Austrii. W maju 1951 roku stan stada podstawowego w SK Rzeczna wynosił 130 klaczy wschodniopruskich i ich pochodnych z piętnami rasowymi a bez udokumentowanego pochodzenia. Wszystkie te klacze przedstawiały poprawną budowę i były w miarę wyrównane w typie.

Na tym zakończono kompletowanie stada a ewentualnego uzupełniania stanu matek dokonywano poprzez włączanie do hodowli klaczy własnego chowu. Przy zakupie klaczy, doborze ogierów czołowych, a także w selekcji materiału hodowlanego uczestniczył Stanisław Schuch - rejonowy inspektor hodowli koni w Polskim Związku Chowu Koni (?) oraz dyrektor Państwowego Stada Ogierów w Kwidzynie. W 1950 roku gudbransdale zostały przeniesione do innego obiektu w Nowej Wiosce. Do 1951 roku zakończono prace związane z odnowieniem budynków mieszkalnych i gospodarczych znajdujących się na terenie obiektu, które uległy zniszczeniu podczas II wojny światowej.

Ze względu na wzrost zapotrzebowania na konie pełnej krwi w Polsce, w 1952 roku zdecydowano o utworzeniu kolejnej, szóstej już stadniny tej rasy. Wybór padł właśnie na Rzeczną, z uwagi na dogodne warunki chowu. Głównym pomysłodawcą i realizatorem projektu był Adam Sosnowski. W listopadzie 1952 roku do Rzecznej przybyło pierwszych 16 klaczy pełnej krwi wraz z ogierem Szczecin. Konie te pochodziły z istniejących już stadnin, majątków państwowych, a także od prywatnych właścicieli. Nowopowstały oddział pełnej krwi zlokalizowano w gospodarstwie Całun Nowy.

W 1962 (?) roku konie mazurskie o pochodzeniu trakeńskim i wschodniopruskim połączono z nieco lżejszymi końmi poznańskimi w jedną rasę koni wielkopolskich. Na początku 1973 roku do SK Rzeczna przyłączono gospodarstwo Jelonki o powierzchni 970 ha, należące dotychczas do PGR-u. Należało ono do stadniny do roku 1991, kiedy to zostało odłączone.

W 1976 roku nastąpiły dosyć znaczące zmiany w działalności administracyjno-gospodarczej stadniny. A mianowicie do SK Rzeczna przyłączono Stadninę Koni Kadyny, która składała się wówczas z dwóch gospodarstw: Kadyny i Pagórki, o łącznej powierzchni około 1000 ha. Tym samym powstała jedna z największych stadnin w Polsce funkcjonująca pod nazwą Stadnina Koni Rzeczna-Kadyny. Areał użytków rolnych tego przedsiębiorstwa wynosił wówczas ponad 4000 ha a stan stada około 400 koni.

Niestety z uwagi na znaczny spadek wyników finansowych przedsiębiorstwa na początku lat 80-tych obie stadniny ponownie rozdzielono i stały się one samodzielnymi jednostkami co poprawiło na jakiś czas ich sytuację. Jednak w 1989 roku zaczęły się kolejne kłopoty finansowe, które ugruntowały się na dłuższy czas.

Od 1953 do 1992 roku hodowlą koni zajmował się Ludwik Pietrzyk, którego następnie zastąpił Zbigniew Witkowski.

Autor: Izabela Rajca- Pisz ,,Monografia Stadniny Koni Rzeczna’’